Wat is een burn-out?
Een studie over chronische vermoeidheid
Onder burn-out (Engels to burn out = opbranden) verstaan we een toestand van langdurige lichamelijke, emotionele en mentale uitputting. Het begrip werd voor het eerst gebruik door de Amerikaanse psychoanalyticus Herbert Freudenberger. Hij onderzocht deze toestand van chronische vermoeidheid voor de eerste keer in de jaren zeventig.
Deze studie van Freudenberger had betrekking op personen die een sociaal beroep uitoefenden. In de loop van de tijd veranderden zij van betrokken, meevoelende collega's in personen met een gelaten en cynische houding. Daarbij stelde hij ook vast dat burn-out vooral optrad bij mensen die zich persoonlijk zeer betrokken voelde en veel van zichzelf eisten. De proefpersonen hadden een sterke emotionele binding met hun werk en hun gevoel van eigenwaarde hing vooral af van persoonlijk succes in hun beroep.
'Wie opbrandt, moet ooit eens ontvlamd geweest zijn'
Dit was in de jaren negentig een veelgebruikte metafoor. Het gaf de indruk dat vooral een hoge persoonlijke inzet en een groot enthousiasme tot vermoeidheid zou leiden. Toch is dat meestal niet de beslissende factor.
Betrokken en ontvlamd zijn kun je vergelijken met een toestand van verliefdheid. Waarin de hartstocht eveneens overheerst en de werkelijkheid enigszins geïdealiseerd wordt. Verliefdheid leidt echter niet per se tot teleurstelling of tot een breuk. Verliefdheid kan overgaan in liefde en verbintenis. In onze partner zien we dan niet alleen de mooiste kant, maar ook de zwaktes en problemen. En toch kiezen we dan nog steeds voor de ander. Ondanks de 'fouten' waarderen en hebben we hem/haar lief. Zelfs als het niet meer alleen rozengeur en maneschijn is.
Burn-out en sterke betrokkenheid
Net als bij verliefdheid ontstaat een burn-out ook niet automatisch als gevolg van een sterke betrokkenheid met je werk en je dagelijkse taken. Ook hier kan het zo zijn dat je enthousiasme die je had in het begin, in de dagelijkse gang van zaken veranderd en dat daaruit een positief basisgevoel voor je werk ontwikkelt.
Verwachting van anderen
Het zijn dan ook niet zozeer enthousiasme en een hoge persoonlijk betrokkenheid die ons tot aan onze grenzen drijven. Het zijn eerder de verwachtingen die anderen van ons hebben: onze baas, de collega's, onze partner, ons gezin en ons eigen verlangen om zo goed mogelijk aan die veelvoudige verwachtingen te voldoen.
Veranderde samenleving
Werk- en omgevings- omstandigheden spelen ook een grote rol in de toename van burn-out verschijnselen. Beroeps- en privéleven veranderen steeds sneller. De toenemende globalisering van de economie, de intergratie van het internet en de smartphone. En de veranderingen in de samenleving als geheel beïnvloeden ook ons huidig werkleven en onze vrije tijd.
Meer werk voor minder personeel, hogere eisen op alle gebieden, tijdelijke contracten in plaats van vaste benoemingen, onzekere en vaak niet eens vastgelegde arbeidsplaatsen, meervoudige belastingen, vooral bij vrouwen, en een constante tijdsdruk. Allemaal zaken die het dagelijkse leven in de 21ste eeuw geven en die uiteraard langdurige stress en vermoeidheid in de hand werken.
Factoren die stress opvangen
Gunstige arbeidsvoorwaarden kunnen veel stress opvangen. Als je je werk min of meer zelf kunnen bepalen, waardering van je baas krijgt en je het goed kunt vinden met je collega's, als je een redelijk salaris ontvangt en ook de tijd en de kans krijgt om je te ontspannen, lopen we zelfs bij een grote hoeveelheid werk weinig risico op burn-out.
Risico factoren voor burn-out
Als je echter bij dezelfde hoeveelheid werk geen gehoor vindt voor je ideeën en voorstellen. Nauwelijks controle over je werkzaamheden en de indeling van je tijd hebt. Ziet het er wel anders uit. Draag je bovendien een grote verantwoordelijkheid voor de resultaten en word je daarvoor noch financieel noch persoonlijk gewaardeerd? Dan krijg je al gauw het gevoel uitgebuit te worden en in een tredmolen te lopen. Als er dan ook nog eens geen tijd voor jezelf is en ontspanning moet missen, dan moet zich dat vroeg of laat wreken.
Gevolgen ongunstige arbeidsvoorwaarden
Ongunstige arbeidsvoorwaarden leiden er vaak toe dat je je nog meer gaat inspannen om je taken te volbrengen. Als dat geen vruchten afwerpt, ga je misschien nog meer tijd en inspanning aan besteden tot er vroeg of laat een gigantische overbelasting dreigt. Afzonderlijk kunnen de bovengenoemde stressfactoren nog opgelost worden, maar als er meerdere tegelijk zijn, kunnen zelfs robuuste karakters ten onder gaan.
Eisen van jezelf en de omgeving
Het zijn echter niet alleen de strengere arbeidsvoorwaarden die je ziek kunnen maken. Bij een burn-out stellen we vaak overdreven hoge eisen aan ons zelf. En de reeds genoemde druk van de verwachtingen die anderen hebben, zoals: werkgevers, collega's, partners, familie en de overtuiging dat we daaraan steeds moeten voldoen. Het zijn dus vaak de zelf opgelegde eisen en onze eigen angsten die via de uitwendige eisen tot superstress leiden:
- "Ik moet alles perfect voor elkaar krijgen"
- "Ik moet het nog sneller klaar spelen"
- "Als ik mijn baas iets weiger, zal ik ontslagen worden!"
- "Ik voel me alleen goed als ik mijn dagtaak volledig klaargekregen heb", enzovoort.
Dergelijke vaste overtuigingen zorgen ervoor dat de adrenaline-spiegel omhoogschiet en ook hoog blijft.
De reflex van vechten of vluchten
Heel lang geleden waren het gevaarlijke roofdieren die bij onze voorouders de vecht-of-vluchtreactie uitlokten en het lichaam door middel van een hormonen in topvorm brachten. Tegenwoordig is het de alomtegenwoordige stress die ons onophoudelijk opjaagt: zowel de stress die van buitenaf komt als de stress die we onszelf aandoen door onze zelf opgelegde eisen, onze verwachtingen en angsten.
Hoog ziekteverzuim
Bij veel bedrijven is het de trend om steeds meer werk over steeds minder schouders te verdelen en zo kosten te besparen. De ruimte hiervoor is beperkt! Als waarschuwing daarvoor kun je zien in het hoge ziekteverzuim bij heel wat bedrijven dat te wijten is aan stress en overbelasting. Die cijfers zijn al sinds enkele jaren ononderbroken aan het stijgen.
Hoe langer je wacht, hoe langer het herstel
Veel mensen willen met burn-out verschijnselen willen niet toegeven dat ze aan het einde van hun krachten zijn. Ze blijven zich door hun taken en verplichtingen heen slepen, zelfs als ze het al bijna niet meer aan kunnen. En dan duurt het net zo lang voor ze weer op krachten komen en gezond zijn. Zo kunnen burn-out slachtoffers lang uitgeschakeld zijn, soms weken of zelfs maanden.